Net zoals de voorgaande jaren hebben de beide besturen van Noorderkroon-Achel en Aquila-Lommel de handen in elkaar geslagen voor alweer de vierde jaarlijkse verbroedering. Voor deze gelegenheid werd ook de voorzitter VVS, Stijn De Jonge uitgenodigd. Op de valreep liet hij echter weten niet aanwezig te kunnen zijn, maar voor een volgende editie zeker aanwezig te zullen zijn.
Nadat iedereen plaats genomen had en een drankje besteld, kon het formele gedeelte van de avond van start gaan. We hadden twee sprekers, met twee uiteenlopende gespreksonderwerpen; Jan Hermans voor Noorderkroon beet de spits af. Zijn onderwerp: “Komt er nog een ijstijd?” We hadden voorzien dat na het eerste thema een korte drankpauze ingelast werd, om vervolgens de avond kompleet te maken met de gastspreker van Aquila, Josiane Claesen met het onderwerp ” Titan & Cassini”
Komt er nog een ijstijd?
Jan begon zijn relaas met de opmerking een gewaagd onderwerp aan te snijden in het bijzijn van zo veel experts op dit gebied. Hij opende met een omgevingsbeschrijving van een stukje Europees grondgebied; het noorden van Nederland tijdens de laatste ijstijd. Even hilariteit toen iemand vroeg wie die foto gemaakt had…
Jan gaf een overzicht van gekende ijstijden, netjes in een temperatuurgrafiek en besprak enkele ijstijden. We zagen op beelden hoever de ijskap, toentertijd, onze richting in kwam. We zagen sterk verlaagde kustlijnen, het zeespiegelpeil daalde tot -120 meter, waardoor er veel ondiepe zeeën droog kwamen te liggen. Door dit gegeven kregen de kustlijnen een heel ander uitzicht.
We zagen beelden van open gebarsten bodems, ijswiggen en hoe de vorming van een stuwwal in zijn werk ging. Onderzoeken aan stuwwallen in Nederland toonden één en ander aan. In Lutterzand, Twente, onderzocht men een zandafzetting van een stuwwal van ca. 18000-21000 jaar geleden De studies van de zandafzetting resulteerde in een grafiek die het zand verdeelde volgens dikte, zodanig dat men het percentage “Loess”zand kon achterhalen. Uiteraard was de volgende vraag die men zich ging stellen: “Wat is hier de oorzaak van?”. Er zijn een 9-tal theorieën:
••Zondvloedtheorie Zwerfstenen
••theorie van Venetz, Charpentier en Agassiz Gletchers tot in dal
••Ijstijdtheorie van Simpson(1926) Minder zonlicht
••Milankovitch-kurves (1936) Astronomische invloed
••Ijstijdtheorie van Plass(1956) Invloed CO2
••theorie van Ewin & Donn(1958) Verdamping / neerslag
••Theorie van Wilson(1964) Landindrukking tot onder zeeniveau
••Theorie van Tanner (1965) Aanvoer neerslag aan rand van ijskap
••Theorie van Oerlemans (1980) Indrukking en opvering van landmassa’s
Jan concentreerde zich op de Melankovich theorie en de daarbij horende Melankovic-curve. Enkele beelden lieten zien wat er aan de hand is. De ene figuur toont de afwijkingen die van astronomische aard zijn en die in een samenspel ernstige verstoringen in ons aards klimaat teweeg kunnen brengen. De factoren die hier voor verantwoordelijk kunnen zijn: de kanteling van de aardas en de daarbij horende precessie, de variatie in de elipsbaan van de aarde om de zon, ….
Sporen van snelle opwarming tijdens het interglaciaal werden zichtbaar door dooimeren en ijswiggen. Een volgende stap was het bekijken van de warmtepomp van de aarde: de Golfstroom. Jan toonde enkele beelden van een ingetekende golfstroom en liet toen de verschillende continentvormen zien in lang vervlogen tijden. Je kan je voorstellen dat de golfstroom ten tijde van Pangea en Gondwana er heel ander uitgezien moeten hebben. CO2, nog een ander verhaal ! Jan bekeek met ons de concentraties CO2 van 450.000 jaren geleden tot op hedendaags. De ijstijden zitten gemarkeerd in deze grafiek, je kan ze er duidelijk uithalen. Het gehalte CO2 is dus wel degelijk een referentie naar een ijstijd, maar…. Daar waar vroeger het CO2 op 300 PPM (parts per million – deeltjes per miljoen), zitten we nu al op een slordige 370 PPM en zal tegen 2100 op 725 PPM zitten. Dit brengt ons ( via Al Gore) naar Venus waar, zoals we weten, er een enorm broeikaseffect aan gang is. Maar, niet getreurd……..de mens heeft al bewezen dat hij zich redelijk snel aanpast (zie afbeelding hiernaast).
De uiteenzetting van Jan werd met applaus afgesloten. Er kwamen nog enkele vragen, maar de conclusie is dat we geen antwoord kunnen geven op de oorspronkelijke vraag”Komt er nog een ijstijd?”. Wachten is de boodschap! Bedankt jan, voor deze boeiende uiteenzetting!
Na een korte pauze en de bijhorende “Donkere van Achel” (bedankt, Nico, voor de goede service!) en een klein debat over het al dan niet kunnen bestaan van zwarte gaten, kon het woord gegeven worden aan Josiane Claesen die het agendapunt van Aquila voor haar rekening nam. Josiane zou ons inwijden in:
Titan & Cassini.
Josiane liet weten dat het alweer vier jaren geleden is dar Cassini toekwam bij Saturnus en dat het stilaan de hoogste tijd werd om eens te kijken tot welke bevindingen de sonde is gekomen.
Titan zal het voornaamste item worden, maar Josiane begon met de moederplaneet Saturnus. Op Saturnus waait altijd een oostenwind. Windsnelheden gaan tot 500 km per seconde , Er zijn 61 manen, de atmosfeer bestaat uit 93 % waterstof, 5% helium en nog wat andere gassen. Saturnus blijft drijven op water, zo licht is deze planeet! Met zijn 120.000 km diameter en een rotatie van slechts 10u worden de banden die we op de planeet zien uiteengetrokken (minder dan Jupiter) Het ringenstelsel van Saturnus is enorm uitgebreid. Ze bestaan uit stof en ijsdeeltjes Cassini – detailfoto’s van duizenden ringen – B-ring toont spaken De ringen hebben een diameter van 250.000 km en zijn slechts 200 m dik.
De stand van het ringvlak: op 4 september gaan we door het ringvlak (geen ring zichtbaar). De ringen worden in stand gehouden door maantjes zoals de Siamese tweeling: Ianus en Epimeteus. Twee brokstukken die in een wisselende baan zitten en die beide
een ring in stand houden. Pandora en Prometeus houden de F- ring in stand. Het ene maantje heeft bergen en heuvels en geen kraters, het andere maantje net andersom. Op bewegende beelden zagen we welke impact de beide maantjes hebben op de F-ring. We zagen de spaken, waarvan eerder sprake. We zagen duidelijk dat de beide manen de ring beïnvloeden (verstoren) en uiteindelijk toch in stand houden. Andere voorbeelden waren: Atlas (zorgt voor de A-ring), Encke houdt Pan open, enz. In elke opening in de ringen zit een maantje ( of meerdere).
Een grotere maan, Dione (1000 km diameter) heeft haar kraters aan de verkeerde kant. We reflecteerde even over dit gegeven. Dione, zelf een maan, heeft twee manen in de Lagrangepunten L4-L5. Breuken in een relatief jonge krater (op Dione) tonen aan dat er recente geologische activiteit is.
Helene en Polydeus zijn de maantjes die zich in de stabiele Lagrangepunten bevinden. We noemen dergelijke objecten Trojanen. Thetis, even groot als Dione met uitgesproken kraters (ééntje van 400 km) en Itaca shasma, een enorme vallei. Net als Dione zijn hier ook twee maantje is de Lagrangepunten. Josiane vergeleek Itaca Shasma met de Grand Canyon en Vallis Marineris Op Mars. Itaca shasma zit net tussen beiden in. Mimas, een kleine maan met een enorme krater (Herschell), Enceladus, een gegroefde maan met weinig kraters en tiger-stripes, geisers die de E-ring in stand houden. De geisers voeden de E-ring en deeltjes van de E-ring bombarderen op hun beurt weer Thetis. Iaputus met thermische segregatie (scheiding der stoffen door warmte) heeft een zeer langzame rotatie. Opwarming zorgt voor scheiding van de stoffen. Er is een enorme bergrug (lijkt op een noot!), die misshien een ophoging van materiaal zou kunnen zijn. Phoebe, eerste maan gefotografeerd door Cassini, zeer duidelijke beelden.
Titan: We begonnen met een overzicht van beelden van Pioneer 11, Voyager zag slechts een oranje bolletje, Cassini met een IR-camera zag veel meer. Titan toont oranje door afbraak van organische stoffen door het zonlicht. Titaan is de tweede grootste maan v h zonnestelsel met een diameter van 5000 km. De atmosfeer is 600 km dik (aarde 6 km), de temperatuur is er -180 C. Wolken van methaan zijn zo goed als nooit te zien op de evenaar, altijd bij de polen. Stikstof en methaan zijn de voornaamste atmosfeerbestanddelen. De 50ste fly-by bij Titan is pas geleden. Middels een hoop beeldwerk kregen we een duidelijke beeld van het oppervlak van Titan. Aan de hand van kaarten en beelden van de maan verkenden de enkele gebieden. We kregen zelfs melding van regen (methaanregen in Xanadu).
Belet (een zandzee), Dilmann, Shangri-la (meerdere zeeën), Xanadu: allemaal gebieden die we terugvinden op Titan. We hebben ze één voor één bekeken. Er zijn bergketens die klimaatinvloeden uitoefenen. Er zijn stromingspatronen die uitmonden in meren. Er is zelfs weet van een rimpelloos meer gevuld met ethaan (Ontariomeer). Duinenvelden die een uitzicht hebben zoals we duinen kennen, hier op aarde. Aan de hand van stereobeelden poogt men reliëfkaarten te maken van de omgeving. Het spijtige van het hele verhaal is te schrijven op het conto van de Huygens-sonde. Huygens had twee kanalen voor de communicatie. Een programmeur maakte de kapitale fout te vergeten dit kanaal beschikbaar te maken. Zodoende kon Huygens slechts de helft van de foto’s (350 stuks) doorzenden. De meeste meetgegevens en de andere reeks van 350 foto’s moesten door het tweede kanaal: allemaal verloren gegaan. We zagen de beelden genomen tijdens de decent en na de landing. We zagen groeven, netjes uitgelijnd t.o.v elkaar, duinen (16.000 beelden van stukjes duin), meren, stromen, vulkanen van methaanijs, bergketens, winden van west naar oost (studie van de duinen). Koolwaterstofverbindingen zijn de korreltjes die de duinen vormen. We bekeken de diameters van verschillende kraters waarbij opviel dat er één bijzat die geen centrale berg heeft….heel vreemd.
Josiane keek even met ons mee naar de volgende plannen met betrekking tot Titan en nam ook even tijd om terug te kijken naar de echte pioniers die dit gebied al aandeden. De Voyagers met hun universele boodschap aan boord (Even een kleine discussie of de LP al uitgestorven is of niet….volgens onze voorzitter nog niet…), de Pioneer 11 ( had ook een plaquette mee). Pioneer 11 is momenteel op weg naar Lamda Aquila: aankomst over 4.000.000 jaren!!!!.
Met dit gegeven sloot Josiane haar uiteenzetting (ook onder luid applaus) af en kreeg van Noorderkroon een fles wijn overhandigd voor haar verdienste. De voorzitter van Aquila na als laatste het woord en nodigde ons nu al uit voor de 5e verbroedering, volgend jaar. We hebben deze uitnodiging uiteraard met beide handen aangegrepen. Dank zij beide sprekers en uiteraard ook dank zij de aanwezigen kunnen we besluiten door de stellen dat ook deze bijeenkomst zal mogen schitteren in de analen van beide verenigingen. Beide sprekers, nogmaals bedankt en heel graag tot volgend jaar!!!
LBe