! ! ! Uitnodiging !!!

Tot kijk…

       

! ! ! Uitnodiging !!!

Tot dan…

                   Het bestuur Noorderkroon-Achel

 

Administrativa:

 ·         Nieuwe contacten zijn gelegd met het Stadsbestuur betreffende de herstellingswerkzaamheden aan de Geologische tuin en het Planetenpad.·         In het voorjaar zal, als onderdeel van een landelijke campagne, een film gemaakt worden over de sterrenkundige geschiedenis van Vlaanderen. Noorderkroon zal actief meewerken aan dit project. Details zullen nog volgen.·         Wereldwinkel vraagt Noorderkroon een kennismaking te willen brengen tijdens hun vrijwilligersfeest op 17 november. (Nvdr. Voorstel gaat niet door, andere agenda)·         Rechtzetting: in vorig blaadje stond abusievelijk opgegeven dat de astronomische schemering duurt totdat de zon 18° onder de horizon gezakt is. Dit is natuurlijk niet zo: dan begint de astronomische schemering pas!!  Verslag kijkavond  21 september 2007. Een beetje laat, het blaadje van oktober was al geprint, maar toch….een korte weergave van de kijkavond van september.

Het weer was….tsja, het kon beter, maar kom. We hebben er toch een poging aan gewaagd. En het was niet voor niets. Vroeg op de avond was het heiig, naarmate de avond vorderde klaarde het een klein beetje uit. Sommige deepsky-objecten kwamen redelijk goed in beeld: de dubbele sterrenhoop in Perseus, de Halternevel, de zwanenevel, M22, M52, M13, de ringnevel en zijn gebuur M92, enkele bolhopen zoals M 5 en M13.

Het mooist was M92, geen overweldigend gezicht, maar gezien de omstandigheden, toch bevredigend. We hebben even wat tijd besteedt om  het systeem Alcor-Mizar in de Grote Beer en Wega eens een beetje beter te bekijken. De beide sterren Alcor en Mizar liggen in de sterrenkijker toch redelijk ver uit elkaar. De andere leden van deze “dubbelster” waren ook te zien..

Tegen 23.00u kwam de iets meer dan half verlichte maan achter de bomen uit en we hebben deze uitvoerig bekeken.  De regenboogbaai, enkele bergketens, grote en kleinere kraters. We bekeken enkele walvlaktes,  met filter en zonder filter. Opvallend was, ook al zat de maan duidelijk in een waas van sluierbewolking, het licht toch veel te fel was zonder filter. Het nachtzicht was meteen weg als je ongefilterd naar het beeld in de Cassegrain keek. Dirk presteerde het om een maanprojectie te laten zien: een schijfje van ca 10 cm met duidelijk herkenbare mare.  Tegen de klok van elf begon het drastisch achteruit te gaan. Meer wolken kwamen opzetten en de maan verdween…..niet onder de horizon, maar achter een dik pak wolken. Nog snel even kijken of er nog bewolkingsvrije gebieden te bespeuren waren, maar helaas. Zoals altijd overvalt een opkomende bewolking je. Eerst merk je een paar wolkjes, je blijft intensief bezig en op een keer zie je het beeld drastisch achteruit gaan. Kijk je dan eens rond dan zie je dat bewolking opeens overal zit. Dit in tegenstelling tot een bewolking die “binnen komt rollen”. Het feestje was voorbij!!! Tijd om af te bouwen, de auto te laden en huiswaarts te keren. Geen hoogvlieger, maar toch nog eens gezellig onder de sterren kunnen keuvelen over techniek en waarnemen. Je zou voor minder…… Toch kijken we heel erg uit naar een heldere, transparante nacht. Dan trekken we alle registers open! Tot dan….  Verslag van de bijeenkomst oktober 2007: Op de agenda: een hoofdthema, de kijker van Lord Rosse, gebracht door Jan Hermans en verder twee vragen op de open agenda: “lege ruimte” en “pulsars”. We begonnen met de uiteenzetting van Jan Hermans: 

De kijker van Lord Rosse.

William Parson (17 juni 1800 – 31 oktober 1867), ook wel bekend als Lord Rosse, was een Iers edelman en belangrijk amateur–astronoom. Hij had een eigen sterrenwacht op zijn landgoed Birr Castle waar hij de beschikking had over de grootste spiegeltelescopen van zijn tijd. De grootste daarvan, de "Leviathan", had een objectiefdiameter van 183 cm en was recordhouder tot de bouw van de Hooker-telescoop van 250 cm in 1917.

Lord Rosse ontdekte de spiraalstrucuur in melkwegstelsels, hij was degene die de term "spiraalnevel" introduceerde.

 Vierhonderd jaar geleden, in het begin van de zeventiende eeuw, maakte de astronomie ook zo’n kwantumsprong door. De Italiaanse natuur- en sterrenkundige Galileo Galilei richtte in 1609 als eerste zijn zelfgebouwde telescoop op het firmament. Binnen een paar maanden ontdekte hij bergen en kraters op de maan, vlekken op de zon, duizenden zwakke sterren in de Melkweg, de schijngestalten van Venus, de merkwaardige vorm van de geringde planeet Saturnus, en de vier grote manen van Jupiter.  Dat is gemakkelijk in te zien: hoe groter de lens van een kijker is, hoe meer licht hij opvangt, en hoe beter hij in staat is om zwakke objecten waar te nemen.  

Met hun objectiefmiddellijn van veertig millimeter waren de telescopen van Galilei ongeveer vijfendertig keer zo gevoelig en zagen ze ongeveer zes keer zo scherp als het ongewapende menselijk oog, waarvan de pupilmiddellijn maar zelden groter is dan zes millimeter. Toen de Italiaan zijn kijker op de sterrenhemel richtte, ging er dan ook letterlijk en figuurlijk een nieuwe wereld open voor de astronomie.

 Het viel echter niet mee om grote lenzen te maken. Een telescooplens moet aan beide zijden zorgvuldig zijn geslepen, en omdat hij het licht van verre sterren moet doorlaten, mag hij geen luchtbellen of andere onvolkomenheden bevatten. De ware groeispurt van de telescoop kwam dan ook pas op gang na de uitvinding van de spiegeltelescoop, door Isaac Newton in de tweede helft van de zeventiende eeuw. In een spiegeltelescoop wordt het licht van een ster niet gebundeld door de convergerende werking van een bolle lens, maar door een gebogen, ‘holle’ spiegel. Zo’n spiegel hoeft maar aan één kant netjes geslepen te worden, onder de spiegelende laag mag hij onvolkomenheden bevatten, en bovendien kan hij aan de onderzijde ondersteund worden.  De eerste spiegeltelescopen hadden spiegels van gepolijst metaal. De Engelse astronoom William Herschel bouwde in de tweede helft van de achttiende eeuw de grootste telescopen van zijn tijd, met spiegelmiddellijnen van zestig centimeter en één meter twintig. Het waren gigantische instrumenten, met meterslange houten kijkerbuizen, aan katrollen opgehangen in grote, roterende stellages. Herschel ontdekte er honderden dubbelsterren en nevels mee, hij bracht de Melkweg in kaart, en in 1781 vond hij zelfs een nieuwe planeet, Uranus.  Ruim honderd jaar later stond de grootste telescoop nog steeds in Europa: de Leviathan van de Ierse graaf William Parsons (Lord Rosse), op het landgoed Birr Castle. De metalen spiegel van deze reuzenkijker had een middellijn van 183 centimeter; Parsons ontdekte er de spiraalstructuur van sterrenstelsels mee. De Leviathan, zo werd de kijker genoemd, was gebouwd in 1845, en bleef tot 1918 de grootste telescoop ter wereld – een ongekend record. De nieuwe recordhouders van de twintigste eeuw waren in de meeste gevallen Amerikaans: de 2,5-meter Hooker-telescoop op Mount Wilson, genoemd naar de zakenman die de bouw van het instrument financierde, en de 5-meter Hale-telescoop op Palomar Mountain, genoemd naar de astronoom die met zijn visie en doorzettingsvermogen deze nieuwe generatie telescopen mogelijk maakte.  Jan bracht ons een schitterend verhaal van volharding.

Weet dat ten tijde van William Parsons er nog een hele hoop veldwerk te doen was omtrent kijkerbouw en dan zeker betreft het gieten van grote spiegels. Zoals eerder aangehaald was er nog geen kennis van glasschijven en moest gezocht worden naar de juiste verhouding koper-tin om uiteindelijk het “speculum” te kunnen gieten dat hij zocht. Moeilijkheid was het vinden van een evenwicht tussen reflectie en spanningsvelden in de gegoten massa. Bedenk even dat de spiegel voor de grote Birr-telescoop niet minder dan 4 ton woog. Om zo een gevaarte te slijpen heb je een machine nodig. Ook daar had William Parsons een oplossing voor gevonden.

De afbeelding toont schematisch aan welke bewegingen de tafel kon maken. Niet zo voor de handliggend, zo bleek wel. Jan toonde aan dat het hele complex één enorme verzameling van weldoordachtheid was. De spiegel werd met een heus “treinwagonnetje” in en uit de spiegelcel getransporteerd. Er waren heel handige meridiaanbogen in het bouwwerk aangebracht die de kijkerbuis netjes (hand-aangedreven) in haar baan hielden. De kijker staat noord-zuid opgesteld, maar er was zelfs gedacht aan een zijwaartse beweging van de kijkerbuis door middel van een handige dwarse drager (met schaalverdeling!). Het hele gevaarte werd door een ploeg van diverse werklui gestuurd.

Stel je even voor: je staat als waarnemer een heel eind boven de grond ( op de houten stellages) en je roept instructies naar beneden. Met een twee-mans lier werd de kijker in positie gebracht. Denk ook even aan de houten stellages. Drie in totaal, voor elke stand van de kijker een aangepaste stellage om toch comfortabel te kunnen werken. Ook dat moest aangepast aan de stand van de kijker. Een hele opgave!

Nog een handigheidje: het oculair. Niet ééntje, maar twee stuks. De redenering daarachter? Wel, zoekers bestonden nog niet. Lord Rosse maakte heel handig gebruik van z’n reusachtige vangspiegel ( ongeveer zo groot als een soepbord!!!) Hij werkte met twee verschillende oculairen. Eentje, enorm groot, met een even groot beeldveld en een ander, iets kleiner, dat dan weer een kleiner beeldveld gaf. Lord Rosse kon tot meer dan 1000 x vergroten met de Birr-telescoop. Wat een prestatie!!! Als je dan ook nog weet dat Lord Rosse alle waarnemingen die hij deed heel nauwkeurig documenteerde, en als je weet wat die waarnemingen allemaal inhielden, kan je alleen maar respect hebben voor de volharding en het verwezenlijken van iets heel groots. Iets heel groots dat, zoals vele grote dingen in verval raakte. Planten hadden het hele “gebouw” (kijker) overwoekerd, maar gelukkig heeft men recent de boel opgeknapt en alles terug in oorspronkelijke staat terug gebracht.

Tegenwoordig werken er weer mensen aan deze kijker. Wat een geluk!!!! Jan, bedankt voor een boeiende en leerrijke uiteenzetting!! We kijken nu heel anders aan tegen Europees pionierswerk in de sterrenkunde.  1)      houten stellage voor horizontale beweging van het platform naar de kijker in de middelste stand.2)      Hoogste waarnemingsstand3)      2 ladders met stellage (op de grond) voor de eerste 45°4)      Kijkerbuis met links ervan de dubbele focuseerinrichting5)      Meridiaanbogen Wil je dieper ingaan in deze materie of misschien de plaatjes nog eens zien die Jan ons toonde? Kijk dan even snel op de  homepage van Birr Castle op www.birrcastle.com/ . een heel informatieve site met tal van weetjes en aardige foto’s. Ook talrijke waarnemingsschetsen van de hand van William Parsons zijn te vinden op www.google.com .    De kijkavond van 19 oktober……….had te lijden onder het Belgische weer. Volgende keer beter!!!  Wist je dat:Nog ééntje uit de oude doos. In februari 1998 schreef wijlen Adriaan Claassen het onderstaand bericht.  We nemen het weer op omdat het onderwerp heel actueel is en in herinnering aan onze stichter-voorzitter Adriaan Claassen. Het artikel illustreert heel goed de bezorgdheid en het vooruitziende oog dat Adriaan had voor wereldse zaken.                                               De zuidpool. 

Het laatst ontdekte en veroverd continent van onze aarde is Antarctica. Het is het koudste, het droogste, het winderigste, het hoogst gelegen en het minst bevolkte continent. De ‘laatste wildernis’, zegt men.

 

Dit continent is anderhalve keer zo groot als Europa. ’s Winters verdubbelt het in omvang omdat de omliggende zeeën bevriezen. Zowat het hele vasteland gaat schuil onder een reusachtige ijskap die gemiddeld 2300 m dik is. Op één plaats heeft men zelfs 4776 m gemeten. Als men dieper boort vind men niet allen steenkool, maar ook fossielen van tropische planten en dieren. Die bewijzen dat Antarctica ooit dichter bij de evenaar lag. De ijskap vormt het grootste zoetwaterreservoir ter wereld.

 

De diepst gemeten temperatuur bedroeg in juli 1983 meer dan 89°C onder nul, een temperatuur waarbij staal breekt. Sneeuwstromen halen een snelheid van 320 km/u. De zeeën rondom drijven vol ijsbergen, sommige meer dan 100 m groot, andere met een omvang ter grootte van een Belgische provincie. In 1987 mat men zelfs een ijsberg van 155 kilometer bij 35 kilometer. Ondertussen spuwt de vulkaan Erebus er zijn rook uit….

 

De zee rond Antarctica bruist van het leven. De oceaan biedt met zijn enorme massa krill de levensbron voor andere levensvormen. De populatie van Pinguïns wordt geschat op 13 miljoen. Op het pakijs leven robben, krabeters.

 

Nergens ter wereld zijn zoveel walvissen: de bultrug, de orka, de dwergvinvis, de vinvis, de potvis en de roemruchte blauwe walvis, die met zijn 27 meter lengte en 190 ton het grootste dier ter aarde is. Men telde er nog meer dan 12.000. De walvisvangst werd sinds 1986 verboden. Van deze grote walvissen moeten er ooit 200.000 geweest zijn.

 Momenteel hebben 18 landen basissen op en rond het vasteland. De Amerikanen hebben hun Admundsen-Scott-bassis vlak op de Zuidpool (die zich elk jaar 10 m verplaatst), Russische basissen omsingelen het hele continent. Enorme voorraden mineralen liggen op exploitatie te wachten. Ondertussen is een toerisme uit de grond gestampt; pinguïnkolonies bezoeken, bergbeklimmers, enz. Vanuit Chili worden 5 toestellen ingezet. Een trip naar de geografische Zuidpool kost 800.000 fr………..                                                                                                        A.  Claassen Vandaag, eind 2007- dat is bijna 10 jaren nadat dit document geschreven werd, is er een heuse wedren aan de gang. Een spurt naar de natuurlijke rijkdommen van dit continent is begonnen. Russen zinken hun vlag af naar ongekende dieptes (ga dat maar eens controleren?), Ieder meent recht te hebben op een stuk. Er zijn er die zelfs willen aantonnen dat Antarctica vast zit aan hun landgebied en dus…… Of al dit gedoe het continent ten goede zal komen? Tijd zal het leren, maar beter zal het er niet op worden. Economisch voordeel zal ook hier weer spelbepaler nummer één worden.  Zoals in vele gevallen zullen milieubewegingen weer fel tegengas gaan geven, maar uiteindelijk zullen het toch weer de supermachten zijn die met hun deel van de koek (continent, in dit geval!) gaan lopen. Laat ons niet vooruit lopen op de feiten……..wait and see!!!                                                                                                                                                                                                                      LBeVergeet niet te kijken naar: ·         Een schitterde  Mercurius gedurende de ganse maand november. Het beste beeld krijg je op 9 november. Mercurius is dan op haar hoogste punt boven de horizon. Kijk in de ochtend net voor zonsopkomst (in het Oosten, dus!!)·         Op 5 november, ook weer voor de ochtendschemering zie je Mercurius, Venus en Saturnus. Venus staat de 5^e heel kort bij het ragfijne maansikkeltje. Een must om te zien. Gebruik een verrekijker of blote oog…..schitterend gezicht!!·         Op 18 november kan je geniet van de gekende Leoniden. Een afwezige maan zal zeker niet storen. Na drie uur ’s nachts kan je tussen 20 en 40 exemplaren per uur verwachten. De echte piek valt voor ons in daglicht….jammer! Er is wel kans op vuurbollen in de ochtendschemering.·         Mare Australis is op de nacht van 23/24 november heel even zichtbaar. De beweging van de maan maakt dat binnen een tijdspanne van één week een maangebied dat zelden zichtbaar is in beeld schuift. Neem je kans!!!!·         Mars begint aan haar retrograde beweging ( naar westen) in het sterrenbeeld Tweelingen. Agenda 4^e kwartaalDecember 2007.Studiebijeenkomst:  Algemene ledenvergadering met programma: 07 december 2007 om 20.15u in de Joy.·         Verwelkoming door voorzitter·         Kasverslag door penningmeester·         Jaarverslag door secretaris  ( ’t word iets héél speciaals!!!!)·         Een algemene kennis quiz door Jan

En als er tijd over is: een verrassingspresentatie!!!!

Kijkavond:  Geminiden maximum op vrijdag 14-12-2007 samenkomst op de toren om 19.30u ( denk aan warme kleding! Een verrekijker is ook handig om bij te hebben. Aan al onze leden, een warme oproep om in lijfelijk aanwezig te zijn bij de laatste vergadering van het jaar. Heb je afgelopen jaar enkele bijeenkomsten gemist? Dit is je kans om de leegte op te vullen!!!  Welkom.