Verslag van de bijeenkomst van 12-12-2008
•1. Algemeen
Zoals gebruikelijk sloten we het werkjaar 2008 een beetje op een feestelijke wijze af.
De secretaris verwelkomde de vrij talrijke groep aanwezigen en projecteerde de geplande agenda voor die avond.
•2. Administrativa
•2.1. Het verslag van de vorige bijeenkomst werd zonder opmerkingen goedgekeurd.
•2.2. Agenda NVWS Eindhoven: Voor deze maand werden we uitgenodigd op 18-12 om 19h30 in de T.U. maar het gespreksonderwerp was niet gekend.
•2.3. Abonnementen “Science Connection”. Diverse leden hebben nog geen abonnement op dit blad.(gratis 5 X/jaar) Jan noteerde nog enkele coördinaten en zal deze opgeven bij het ministerie van wetenschapsbeleid.
•3. Agenda van 12-12-08
- a. Kerstboodschap door de voorzitter Lambert Breemans
- b. Jaarverslag door de secretaris Lambert Beliën
- c. Kasverslag door de kassier Jan Hermans
- ~ Pauze met drank en vlaai, mogelijkheid tot betaling lidgeld 2009 en kijken naar astronomische gebeurtenissen in het jaar 2 voor Christus.
- d. Voordracht “De zon” door J. Beeren.
- e. Afsluiting
•a. Kerstbooodschap van de voorzitter (tekst integraal afgedrukt)
Beste Noorderkroners,
Het jaar 2008 is weer voorbij en het is voor mij, als voorzitter, weer eens tijd om terug te kijken op het voorbije jaar.
We vierden dit jaar het 30-jarig bestaan van onze vereniging met een kleine tentoonstelling met telescopen van onze leden en ook de kijker die we van pater Mauritius als erfenis hebben gekregen en nu dus tot onze kring behoort. Het is met deze kijker dat ik 50 jaar geleden voor de eerste keer naar de maan heb gekeken en ik was er zo van gegrepen dat ik een amateur in de sterrenkunde gebleven ben. We hebben toen met deze tentoonstelling ook een fietstocht gehouden langs bekende Achelse bezienswaardigheden.
Er zijn ook weer enige nieuwe leden bij gekomen die ik bij deze gelegenheid nogmaals van harte welkom heet in onze kring. Jammer genoeg hebben we dit jaar ook afscheid moeten nemen van Albert Molhan. Hij was een trouwe bezoeker van onze maandelijkse vergaderingen en kijkavonden.
Een paar maanden geleden hebben we op de sterrenwacht de koepel een grote beurt gegeven en het is ons gelukt deze beter te doen draaien; een grote verbetering.
Wel moesten we eerst twee wespennesten opruimen, maar dank zij de vlammenwerper van Lambert waren die spoedig opgeruimd. Deze vlammenwerper bestond uit een spuitbus waarvan het drijfgas in brand werd gestoken.
Veel kijkavonden zijn zoals gewoonlijk weer niet doorgegaan wegens slecht weer, maar belet niet dat we optimistisch moeten blijven. Ik zou van deze gelegenheid willen gebruik maken om u uit te nodigen zo talrijk mogelijk naar de kijkavonden te komen. Hoe meer belangstelling er is des te mooier kunnen we de kijkavonden organiseren.
Nu Kerstmis en nieuwjaar weer nabij zijn wens ik u allen, met heel uw familie, een prettig kerstfeest en een gelukkig nieuwjaar en voor onze kring een goede nieuwe start in het jaar 2009
Uw voorzitter:
Lambert Breemans
•b. Jaaroverzicht van de activiteiten in 2008
Van Lambert kregen we een prachtige, uitgebreide presentatie over de activiteiten van 2008.
Hij bracht ons eerst even terug naar de sfeervolle feestvergadering van 2007 en schakelde hierna over op zeer mooie zelfgemaakte foto’s van sterrenkundige objecten die we, tijdens de helaas schaarse kijkavonden, toch nog hebben waargenomen.
De maandelijkse studievergaderingen, met hun grote diversiteit aan onderwerpen, afgewisseld met de open agendapunten die we gezamenlijk behandelden, werden kleurrijk in beeld gebracht en uitvoerig toegelicht.
Aan de jaarlijkse uitstap naar het natuurhistorisch museum te Brussel werden we herinnerd met beelden van de immense, prachtig gerestaureerde iguanodons van Bernissart en de gigantische dinosauriërs die we van dichtbij konden bewonderen, maar eveneens de enorme variatie insecten, de prachtige mineralen en nog zoveel andere schatten van onze aardbodem die allemaal in het museum te bewonderen zijn.
We zagen ons ook opnieuw naast de heliostaat staan op het dak van de volkssterrenwacht Mira te Grimbergen. De heliostaat waarmee het beeld van de zon op een muur van ruim 2 X 4 m wordt geprojecteerd en waarmee ons zelfs het spectrum van de zon werd getoond.
Ook de herstelling van de sterrenwacht, die al eerder door de voorzitter werd aangehaald, werd met het nodige beeldmateriaal verduidelijkt. De werkzaamheden (en blunder) werden opnieuw uitvoerig toegelicht en met mooie foto’s aanschouwelijk gemaakt.
Aan het 6de lustrum gingen meerdere werkgroepvergaderingen vooraf. Overeenkomstig het basisidee van Job werden routes uitgedacht en vragenlijsten opgesteld. Na diverse discussies en correcties kwam een fietstocht tot stand die door de voltallige werkgroep werd getest en hierbij werd tevens de sportiviteit van de werkgroepleden getest en soms zelfs op de proef gesteld. Het resultaat was een mooie en gevarieerde fietszoektocht, geschikt voor elk kennisniveau, zodat we ook het grote publiek bij onze viering konden betrekken. Jammer genoeg was de opkomst erg zwak, maar het lustrum was daarom zeker niet minder geslaagd.
Met alle mogelijke fraaie beelden van vergaderingen en van de soms enigszins gelukte kijkavonden werd het jaar 2008 gaandeweg verleden tijd.
Het overzicht van de laatste vergadering van 2008 (deze was nog bezig) krijgen we vermoedelijk te zien op de laatste vergadering van het volgend jaar.
Het was een goed samengesteld, mooi ontvouwen en tot in detail toegelicht resumé van 2008.
We bedankten onze secretaris hiervoor met een welgemeend applaus.
jh
•c. Kasverslag
Jan gaf het financiële overzicht m.b.v. een korte presentatie waarna we op verzoek, omwille van het behaalde resultaat, groen licht kregen van de voorzitter voor een lekkere consumptie.
Na het kasverslag werd even gepauzeerd voor een drankje en een stukje vla.
Het jaar 2 voor Christus.
Al in de 18de eeuw was bekend dat onze tijdrekening niet helemaal klopte en dat de verklaring voor de “ster van Bethlehem” niet moest gezocht in het jaar 0, maar eerder in het 2 of 3 voor Christus.
Astronomisch gezien was het jaar 2 v.C. een uitzonderlijk jaar. Vanaf maart, lang voor een onverklaarbare gebeurtenis plaatsvond, stonden de planeten Saturnus, Mercurius, Mars en Venus iedere avond in het westen, heel mooi op een rechte rij achter elkaar, verticaal naar beneden wijzend. Op 9 april was er een conjunctie (samenstand) van Venus en Mars. Op 1 mei ging Saturnus onder en werd de rij terug van boven aangevuld met de heldere planeet Jupiter. Deze nieuwe identieke combinatie hield zich opnieuw lange tijd in stand, steeds op een rechte rij achter elkaar naar beneden wijzend, en na een 6-tal weken, op 17 juni, zagen de “wijzen uit het oosten” in die rij een formidabel helder en zeer indrukwekkend fenomeen. Recent onderzoek[1] heeft nu uitgewezen dat dit gebeuren geen komeet en ook geen supernova was, maar dat er op 17 juni van het jaar 2 v.C. een ongelooflijk dichte conjunctie heeft plaatsgevonden tussen de 2 helderste planeten van ons zonnestelsel:Venus en Jupiter. Een gebeuren dat volgens overlevering heel wat teweeg bracht. Overtuigd dat dit het teken was van de geboorte van een uitzonderlijk iemand, ging men de plaats opzoeken waar de langdurige verticale stand naar toe wees. Een plaats in het westen (ze kwamen uit het oosten) waarboven de ster bleef stil staan…
jh
•d. Voordracht “Onze zon” door Job Beeren
Deze voordracht startte met de waarschuwing: Kijk nooit door een telescoop rechtstreeks naar de zon! Dit levert onherstelbaar oogletsel op.
Wat is de zon dan eigenlijk?
Job begon zijn verhaal met te vertellen dat de zon niet meer is dan een ster zoals er zoveel miljarden aan het firmament staan. Omdat de aarde deel uitmaakt van het zonnestelsel, staat ze relatief dicht bij de zon en daardoor ervaren we de zon niet meteen als een ster. Lange tijd werd de zon door oude beschavingen vereerd als een godheid; de bron van alle leven, leverancier van warmte en licht…
Pythagoras (ca 600 VC) dacht dat de aarde rond een hels vuur draaide. 200 Jaar later weerlegde Aristoteles die theorie en plaatste de aarde terug in het centrum van het zonnestelsel. Het duurde tot in de 17de eeuw vooraleer Copernicus het bewijs leverde dat de aarde wel degelijk rond de zon draait.
De zon wordt tegenwoordig intensief bestudeerd. Het is intussen bekend dat ze zo’n 4,5 miljard jaar geleden ontstaan is uit een interstellaire wolk van stof en gas. Er is nog voldoende brandstof om het nog ongeveer 4 a’ 5 miljard jaar vol te houden. Dan zal ze overgaan in een rode reus en nadien langzaam uitdoven als een witte dwerg.
De zon bestaat grotendeels uit 3 schillen. Op het moment dat we de zon bekijken, zien we alleen de “fotosfeer”; de bovenlaag van ca 300 km dik met een temp. van ca 5000-10000°C. Met moderne middelen zijn we tegenwoordig in staat om veel dieper in het oppervlak van de zon door te dringen. Hierdoor weten we dat zich onder die bovenlaag de “chromosfeer” bevindt. Dit is een roosrode laag (die wordt overstraald door de fotosfeer) met een vrij korrelig oppervlak waarop zich lichtvlekken bevinden; plages genoemd. Die vlekken bevinden zich altijd vlak boven actieve gebieden.Het meest inwendige van de zon bestaat uit de kern, waar waterstof wordt omgevormd tot helium. Hiervoor is er een druk van miljoenen tonnen en een temperatuur van ca 15 miljoen graden nodig. Bij het samendrukken van waterstof tot helium komen enorme hoeveelheden energie vrij. Deze bereiken de convectiezone via een stralingszone. In die convectiezone stijgt het kolkend heet gas naar boven en geeft er warmte af. De afgekoelde gassen zinken dan weer terug en stijgen na opwarming opnieuw op. Als gevolg van de turbulentie in de convectiezone ontstaan er golfbewegingen die de hele zon doorlopen en een trilling of oscillatie veroorzaken.
Buiten de fotosfeer bevindt zich de corona.(Kroon). De corona is een zeer ijl en enorm heet gas (miljoenen graden) dat zich als een kroon rond de zon bevindt. Ondanks de veel hogere temperatuur dan het oppervlak kunnen we ze toch niet zien. Ze is veel te ijl en wordt overstraald door de fotosfeer. Alleen bij een zonsverduistering of met speciale apparatuur waarmee het oppervlak wordt afgedekt, wordt ze zichtbaar.
De zon kent een elfjarige cyclus waarbij de magnetische veldlijnen eerst mooi verdeeld zijn, maar na verloop van tijd, door de variabele draaisnelheden op de zon, steeds verder in elkaar verstrengeld raken. Hierdoor verandert ook de activiteit op het oppervlak van redelijk passief naar erg actief en ontstaan er steeds meer zonnevlekken. Dat zijn grote donkere vlekken, soms groter dan de aarde, waar de oppervlaktetemperatuur ‘iets’ lager is dan die in de directe omgeving.
Tijdens grote zonneactiviteit ontstaan er ook vaak protuberansen. Dit zijn zonnevlammen of uitbarstingen die soms een hoogte van 150.000 km kunnen bereiken en waarbij massa’s energie en materie in de ruimte vliegen. Als zo een lading in de richting van de aarde wordt weggeslingerd, dan kan dit leiden tot allerlei verstoringen van communicatieapparatuur en navigatiemiddelen en kunnen satellieten uitvallen.
Na 11 jaar verandert de zon van polariteit; noord wordt zuid en omgekeerd en de magnetische veldlijnen zijn dan opnieuw geordend. Na zo een “ompoling” is de zon weer redelijk rustig en is het aantal zonnevlekken minimaal.
Job toonde ons ook enkele foto’s van speciale observatoria voor de zon. We zagen beelden van Kitt Peak, Pic du Midi, Sacramento peak… Deze speciale waarnemingsplaatsen zijn uitgerust met exclusieve meetinstrumenten om de zon intensief te bestuderen. Er worden opnames gemaakt in verschillende golflengten en sterk uitgerekte spectra geven de wetenschapper steeds meer inzicht in de samenstelling en in het erg complexe proces dat zich in en op de zon afspeelt. Ook met satellieten wordt de zon geobserveerd.
Behalve met indrukwekkende instrumenten in specifiek aangepaste gebouwen, bestaan er ook voor de amateur speciale kijkers om de zon te observeren, maar nog veel eenvoudiger en zonder risico kunnen we de zon met een gewone verrekijker of een telescoop op een scherm projecteren. We kunnen dan heel mooi het oppervlak inspecteren, zonnevlekken waarnemen en er zelfs duidelijk de kern en de rand (umbra en penumbra) van onderscheiden. Zeker interessant om eens als zomeractiviteit, als het nauwelijks donker wordt, op de agenda te plaatsen.
Het was een zeer leerrijk verhaal dat bovendien heel toepasselijk werd aangevuld met verduidelijkend beeldmateriaal.
We dankten Job met een warm applaus voor die boeiende uiteenzetting en voor het vele voorbereidend werk.
•4. Afsluiting
Na deze gezellige en goed gevulde avond dankte Lambert allen voor hun aanwezigheid, wenste iedereen nog prettige feestdagen en sloot de vergadering omstreeks 23h30.
•5. Vers van de pers
Korte tijd geleden verloor een astronaute van het ruimteveer Endeavour een tas met gereedschap tijdens een ruimtewandeling. Wil u de tas met eigen ogen zien? Dat kan, maar het vergt wel wat moeite.Omdat wetenschappers weten hoe groot de tas is en waar ze verloren ging, is het mogelijk om via computermodellen de positie van de tas in de ruimte te bepalen.
Om de gereedschapstas waar te nemen, surft u naar de website www.heavens-abo
ve.com. Daar klikt u in de derde paragraaf, onder ‘Configuration’, op ‘select from map’. Op de kaart die u te zien krijgt, zet u het rode pijltje op de plaats vanwaar u de gereedschapstas wil waarnemen. (Inzoomen kan via de pijltjes aan de linkerkant.) Vervolgens drukt u beneden op de knop ‘Submit’. U komt opnieuw op de startpagina terecht en kiest nu onder ‘ISS Tool Bag‘ op ‘here’. In de tabel die u vervolgens ziet, kan u een bepaalde dag kiezen, waarbij u ook info krijgt over de helderheid, het tijdstip, de windrichting, de hoek enzovoorts. U vindt er ook kaartjes waarop het traject van de gereedschapstas staat afgebeeld ten opzichte van de sterren.
•~ Helderheid: Let wel: het traject verschilt van dag tot dag, en het gaat om een niet-helder bewegend object, dat u zonder verrekijker of telescoop niet zal kunnen spotten. Als de magnitude (helderheid) 6 of meer is, is het object wellicht niet zichtbaar. Bij magnitude 5 zou dit wel mogelijk moeten zijn.
•~ Geen haast: U hoeft zich overigens niet te haasten: volgens experts zal het nog jaren duren eer de tas haar baan om de aarde verlaat en opbrandt in de dampkring van de aarde.
•6. Wetenswaardigheid
Waarom kan je van lezen in de auto wagenziek worden?
Ons lichaam heeft een paar systemen om onze stand in de ruimte te bepalen. Dat is nodig om recht overeind te blijven. Met onze ogen zien we meteen wanneer wij scheef staan t.o.v. de lantaarnpaal of het schilderij aan de muur. Sensoren in onze spieren vertellen bovendien hoe ons hoofd staat t.o.v. de rest van ons lichaam en welke houding dat lijf aanneemt. Samen geeft dat onze stand t.o.v. de omgeving. Maar ogen kunnen bedrogen worden, dus hebben we nog een extra systeem nodig dat onze stand tegenover de zwaartekracht bepaalt: het slakkenhuis.
In ons binnenoor hebben we een paar kanaaltjes, gevuld met vloeistof en een paar “steentjes”. De zwaartekracht trekt die steentjes naar beneden waardoor ze tegen voelhartjes duwen. Als we ons hoofd kantelen veranderen de steentjes van plaats. Uit de positie van die steentjes verzamelen onze hersenen informatie over de oriëntatie van ons hoofd en over de bochten en versnellingen die we maken.Ook onze tastzin speelt informatie door zoals: waar we de grond raken of tegen onze autostoel worden gedrukt en hoe hard en snel dit gebeurt.
Normaal kloppen al deze gegevens met elkaar, maar als je in de trein zit en de trein die naast je stilstaat vertrekt, of als je in de file staat en de auto’s naast je vertrekken, dan melden je ogen beweging maar detecteert je slakkenhuis niets. Dat geeft even een raar gevoel tot je hersenen de logische verklaring hiervoor gevonden hebben.
Zeeziek
Op zee voelen je enkels dat je een voortdurend veranderende hoek maakt met de vloer, zegt je slakkenhuis dat je op- en neer beweegt, wat wordt bevestigd door je voetzolen, maar zien je ogen geen beweging t.o.v. de kajuit. De verwarring blijft duren omdat de gegevens elke seconde veranderen. Als je aan dek gaat zie je de horizon nog bewegen waardoor je ogen het alvast eens worden met je slakkenhuis, maar het dek blijft vals spelen door bij de voorsteven omhoog te gaan op het moment dat jij jezelf omlaag voelt gaan, terwijl de golven rondom jou nog anders en veel onregelmatiger bewegen. Die aanhoudende tegenstrijdige informatie maakt je misselijk.
Eenmaal als je “zeebenen” hebt; wanneer je lichaam de bewegingen begint te kunnen voorspellen, verdwijnt de zeeziekte. Dit verandert weer als je terug aan wal gaat en de omgeving opnieuw niet meer doet wat je lichaam verwacht. Dan wordt je aan wal soms even “zeeziek”.
Als je in de auto leest geven je ogen een stabiel beeld door, terwijl de rest van je lichaam bewegingen meldt die onvoorspelbaar zijn. Dit effect wordt nog versterkt als je over een slechte weg rijdt. De chauffeur heeft er geen last van omdat de schokken en bochten voor hem beter voorspelbaar zijn.
Hij neemt de omgeving buiten de auto waar en de informatie van zijn ogen klopt met wat hij voelt.
Kleine kinderen kunnen de horizon vanuit de wagen niet zien en worden daarom veel gemakkelijker ziek in de auto…
[1] Onderzoek in 2008 door team Australische astronomen